برخی از بیماری ها و اختلالات رشدی عبارتند از دیابت، اختلالات مادرزادی قلب، بیماری سلول داسی شکل، نارسایی مزمن کلیه، فیبروز کیستیک و آرتریت روماتوئید.
اختلالات استخوانی، یکی از اشکال کوتاهی قد شدید و ناشی از تشکیل و رشد غیر طبیعی غضروف و استخوان است.
اختلالات رشد با موارد غیرعادی برای یک سن و جنسیت خاص، در یک یا همه اندازه گیری های آنتروپومتریک زیر مشخص می شود:
- قد
- وزن
- تناسبات بدن
- رشد استخوانی
- رشد ویژگی های جنسی
در این میان برخی عارضه ها نیز باعث تسریع رشد یا تأخیر آن می شوند.
انواع اختلال رشد معمولاً در اوایل زندگی تشخیص داده شده و هدف درمان معمولاً جلوگیری از مشکلات سلامتی مرتبط با این اختلال است. برای تشخیص و درمان انواع اختلالات رشدی می توانید به کلینیک دکتر زهره عشقی در شیراز مراجعه کنید.
اختلالات رشد چیست
رشد معیاری برای بررسی وضعیت سلامت عمومی و شرایط کودک درگیر با بیماری مزمن و همچنین هرگونه عوامل استرس زا در روابط میان فردی و روانی است.
معمولاً اصطلاح رشد برای اشاره به رشد اسکلتی استفاده می شود و تعیین کننده قد نهایی فرد در بزرگسالی است.
فرآیند رشد بسیار پیچیده بوده و احتمال ایجاد اختلالات ژنتیکی و فیزیولوژیکی مختلف در آن وجود دارد.
رشد قد بخشی جدایی ناپذیر از رشد دوران کودکی است و معمولا یک الگوی قابل پیش بینی پیش دارد.
خانواده ها اغلب زمانی که به رشد طبیعی کودک شک می کنند، به دنبال مراقبت های پزشکی می روند و مسئولیت اصلی پزشک اطفال، تشخیص تفاوت بین انواع طبیعی رشد و الگوهای غیر طبیعی است، مثلاً تفاوت بین یک کودک ریز اندام سالم و یک کودک مبتلا به یک بیماری سیستمیک زمینه ای یا رشدی دیگر.
از آنجایی که تشخیص زودهنگام برای یافتن هر گونه بیماری زمینه ای و مداخله سریعتر جهت به حداکثر رساندن قد در بزرگسالی مهم است، روند رشد باید در فواصل معین به طور دقیق ارزیابی شده و در هر بازدید با متخصص خدمات درمانی در نمودار رشد وارد شود.
بیشتر بخوانید : درمان بیماری اسکولیوز
برای قضاوت در مورد طبیعی بودن رشد کودک، قد متوسط والدین (قد هدف ژنتیکی) را محاسبه کرده و مقدار مربوطه را با توجه به جنسیت کودک تنظیم می کنند.
این مقدار با جمع کردن قد والدین بیولوژیکی و اضافه کردن 5 اینچ (13 سانتی متر) برای پسر یا کم کردن 5 اینچ (13 سانتی متر) برای دختر و و سپس تقسیم بر دو بدست می آید.
این قد، به اضافه یا منهای تقریباً 4 اینچ، تخمینی از پتانسیل قد ژنتیکی کودک را ارائه می دهد.
هر گونه انحراف از الگوهای رشد طبیعی یا پتانسیل ژنتیکی قد کودک باید مورد ارزیابی قرار گیرد. هرچه انحراف سیر رشد کودک از الگوی معمول بیشتر شود، احتمال وجود یک ناهنجاری زمینه ای نیز بیشتر خواهد بود.
رشد برخی از کودکان به دلیل عواملی مانند رژیم غذایی، استرس عاطفی یا بیماری، آهسته است. کوتاهی قد تعداد کمی از کودکان و بزرگسالان، به دلیل یک بیماری کند کننده یا متوقف کننده رشد است.
در اختلالات رشد، فرآیند رشد یا کوتاه یا بسیار طولانی است.
زیرمجموعه های اختلالات رشد، طیف گسترده ای دارد و دلیل بسیاری از آنها اختلالات غدد درون ریز مادرزادی یا ناشی از تروما می باشد.
انواع اختلالات رشد
1. سندرم کوشینگ (کورتیزول، استرس، بالا بودن بیش از حد سطح هورمون)
بیماری کوشینگ منحصراً سطح بیش از حد بالای کورتیزول به دلیل وجود تومور هیپوفیز، غده ترشح کننده هورمون ACTH، است.
علائم بیماری کوشینگ و سندرم کوشینگ یکسان هستند، زیرا هر دو مربوط به سطح بیش از حد بالای کورتیزول می باشند.
2. قد کوتاه با بدن نامتناسب
در کوتاهی قد و عدم تناسب بدن که معمولاً به آن کوتولگی گفته می شود، اندام ها یا تنه کوتاه هستند. تأخیر در رشد در درجه اول ناشی از اختلال در رشد استخوان و غضروف است.
3. کمبود هورمون رشد انسانی (RhGH)
کمبود هورمون رشد IA مشکلی با توارث اتوزومال مغلوب است و با تاخیر در رشد جنین در رحم مشخص می شود.
کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد، نسبت به خواهر و برادر خود کوچک تر هستند.
واکنش بدن نوزاد نسبت به تجویز هورمون رشد انسانی (hGH) معمولاً در ابتدا طبیعی است، اما پس از آن آنتی بادی هایی علیه این هورمون ایجاد شده و قد فرد در نهایت در بزرگسالی بسیار کوتاه می شود.
4. کم کاری تیروئید
سطح پایین هورمون تیروئید یا کم کاری تیروئید، بیماری است که در آن تولید هورمون تیروئید در بدن کافی نیست.
از آنجا که هدف اصلی هورمون تیروئید “انجام متابولیسم در بدن” است، افراد مبتلا به این بیماری علائم مرتبط با متابولیسم کُند را دارند.
5. کوتاهی قد ناشی از تغذیه
تغذیه نامناسب و بسیاری از بیماری های سیستمیک و اختلالات می توانند باعث کوتاهی قد و اختلال در رشد شوند.
کمبودهای تغذیه ای در نهایت امکان رشد طبیعی را غیر ممکن می کنند – یک رژیم غذایی متعادل و حاوی کالری و پروتئین کافی برای رشد ضروری است.
برخی از اختلالات روده ای مانع از جذب مواد مغذی می شوند.
6. محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)
محدودیت رشد داخل رحمی یا IUGR دلایل احتمالی زیادی دارد. یک علت شایع مشکل جفت است. جفت بافتی است که به دیواره رحم می چسبد.
7. سندرم راسل سیلور
سندرم راسل-سیلور یک اختلال رشدی است که با رشد آهسته قبل و بعد از تولد مشخص می شود.
نوزادان مبتلا به این بیماری هنگام تولد وزن کمی دارند و اغلب نمی توانند با سرعت مورد انتظار رشد کرده و افزایش وزن داشته باشند.
علائم اختلالات رشد
موارد زیر علائم اختلالات رشد هستند:
- کوتاهی قد
- متوسط بودن اندازه تنه
- کوتاهی دست ها و پاها
- انگشتان کوتاه
- دامنه حرکتی محدود در آرنج
- پرانتزی شدن پاها در طول رشد به صورت پیشرونده
- انحنای غیر طبیعی کمر در طول رشد به صورت پیشرونده
- پایین بودن گوش ها
- گردن پهن و پرده گردنی دیده می شود
- باریک بودن سقف دهان
- خط مو در پشت سر پایین تر است
- پایین بودن غیر عادی فک پایین
- افتادگی پلک و خشکی چشم
- انگشتان دست و پا کوتاه هستند
- تورم دست و پا در نوزادان
- ناخن ها باریک و چرخیده به بالا هستند
- سینه پهن و صاف است
- فاصله نوک سینه ها بیشتر است
- قد هنگام تولد اغلب کمتر از حد متوسط است
- سینه ممکن است رشد نکند
- دوره های قاعدگی وجود ندارد یا بسیار کم است
- خشکی واژن و درد هنگام مقاربت
- ناباروری
- انحنای انگشت کوچک به سمت انگشت حلقه
- تاخیر در رشد استخوان
- رشد نکردن
- بیماری بازگشت اسید معده به مری
- مشکلات کلیوی
- وزن کم هنگام تولد
- بزرگ تر بودن سر نسبت به اندازه بدن
- رشد نامناسب
- تاخیر در تخلیه معده و یبوست
- پیشانی پهن با صورت کوچک و مثلثی شکل و چانه کوچک و باریک
دلایل شایع اختلالات رشد
موارد زیر شایع ترین دلایل اختلالات رشد هستند:
- آکندروپلازی
- سندرم ترنر
- کمبود هورمون رشد
- جهش در ژن های GH1، GHRHR، BTK
- مونوزومی
- Mosaicism
درمان اختلالات رشد
بیماری های رشد دلایل مختلفی دارند و درمان با توجه به نوع بیماری انجام می شود. برای آشنایی با انواع مختلف اختلالات رشد بیشتر در مورد آنها مطالعه کنید.
در صورت وجود یک علت زمینه‌ای – مانند سوء تغذیه، بیماری یا داروی مصرفی کودک – هدف اول مقابله با آن علت است.
به طور کلی، با درمان علت بیماری، اختلال رشد نیز خود به خود برطرف خواهد شد. هرچه درمان زودتر شروع شود، تأثیر بیشتری بر قد و رشد کودک خواهد داشت.
در برخی موارد مشکل کمبود یک عامل یا هورمون دخیل در رشد می باشد. برای مثال، نیاز است که سطح هورمون های کودک با کمک درمان به حد نرمال برسد.
روش های درمان اختلالات رشد
روش های زیر برای درمان اختلالات رشد استفاده می شوند:
- جراحی : تثبیت و اصلاح استخوان ها و شکل ستون فقرات
- شیوه های درمان با جراحی: برداشتن مایع اضافی در اطراف مغز
- افزایش طول اندام : افزایش طول اندام با جراحی
- درمان با هورمون رشد : افزایش قد تا حد امکان در زمان های مناسب در دوران کودکی و نوجوانی
- استروژن درمانی : برای شروع بلوغ و رسیدن به رشد جنسی بزرگسالان
درمان با جراحی
تنها یک نوع جراحی در درمان اختلالات رشد مورد استفاده قرار می گیرد – جراحی اکستنشن پا.
این روش فقط در صورت در دسترس نبودن هیچ گزینه درمانی دیگر استفاده می شود. این جراحی در موارد کوتاهی پاها یا نابرابر بودن طول آنها انجام خواهد شد. این نوع جراحی معمولاً برای اصلاح قد انجام نمی شود.
در طول جراحی، استخوان های پا بریده شده و هر تکه استخوان در یک قاب فلزی قرار می گیرد تا استخوان ها حرکت نکنند. این قاب ها کمی دور از یکدیگر قرار می گیرند و هر روز کمی بیشتر (تقریباً 1 میلی متر) از هم فاصله گرفته و باعث کشش آرام استخوان می شوند.
تمام بافت های دیگر (عضله، پوست و غیره) نیز همراه با استخوان رشد خواهند کرد.
کشش پا موضوعی بحث برانگیز است. درمان به جز دردناک بودن، زمان بر نیز هست و ماه ها طول می کشد.
پس از جراحی باید به کودک نحوه راه رفتن با پاهای بلندتر آموزش داده شود و بنابراین به یک دوره توانبخشی فشرده نیاز خواهد بود. علاوه بر این، خطر بروز عوارض دیگری مانند عفونت نیز وجود دارد.
بیشتر بخوانید : اصلاح اختلالات پوسچر یا وضعیت بدنی در شیراز
درمان با هورمون رشد
درمان با هورمون رشد (GHT) با تزریق انجام می شود، به طوری که در فرآیند درمان، تزریق ها جایگزین ترشح طبیعی هورمون‌های رشد که معمولاً هر شب اتفاق می‌افتد، می شود.
یک هورمون رشد مصنوعی رایج در این روش درمانی، سوماتروپین است؛ پروتئینی که به رشد ماهیچه ها و استخوان ها کمک می کند.
سوماتروپین ماده اولیه بسیاری از محصولات پزشکی و درمانی است. این درمان به صورت روزانه انجام شده و دوزها هر سه تا شش ماه تنظیم می شوند.
درمان با استروژن تراپی
استروژن درمانی (ET) نیز اغلب برای افراد مبتلا بهTS ، برای مقابله با کمبود استروژن تجویز می شود. هدف از استروژن درمانی به حداقل رساندن اثرات کمبود استروژن برای زنان است.
در استروژن درمانی از استرادیول، یک هورمون جنسی استروئیدی استفاده می کنند.
برخلافGHT، استرادیول را می توان به صورت یک پچ ژلی/پوستی یا به صورت قرص استفاده کرد.
استفاده از هر کدام از آنها، معمولاً تأثیر زیادی بر سطح استروژن بدن نخواهد داشت. با این حال، با مصرف قرص، بخشی از استرادیول به سولفات استرون تبدیل شده و در بدن ذخیره می شود، اما در بدن به طور فعال مورد استفاده قرار نمی گیرد.
معمولاً پزشکان توصیه می کنند که این درمان از ابتدای بلوغ و با دوزهای کم شروع شده و در روند بلوغ به تدریج سطح استرادیول افزایش یابد. پزشکان توصیه می کنند که ET تا حدود سن یائسگی ادامه یابد.
خود مراقبتی برای اختلالات رشد
با اقدامات خود مراقبتی یا تغییرات سبک زندگی زیر می توان به درمان یا مدیریت اختلالات رشد کمک می کرد:
- تکیه گاه مناسب در ماشین : قسمت تکیه گاه های کمر و گردن صندلی ماشین محکم باشد.
- کریر نوزاد و وسایل بازی مناسب : از وسایل نوزادی که گردن نوزاد را به خوبی پشتیبانی نمی کنند استفاده نکنید.
- ارائه حمایت کافی برای درست قرار گرفتن بدن کودک: وقتی کودک تان نشسته است، سر و گردن او را نگه دارید.
- حفظ وضعیت بدنی مناسب
- رژیم غذایی سالم
حمایت از بیمار برای درمان اختلالات رشد
اقدامات زیر برای بیماران مبتلا به اختلالات رشد مفید است:
- فعالیت های سالم : فرزندتان را به شرکت در فعالیت های تفریحی مناسب تشویق کنید.
- ابزارهای تطبیقی شخصی سازی شده را برای کودک فراهم کنید.
- با مربیان کودک صحبت کنید : با پرسنل مدرسه در مورد نیازهای خاص فرزندتان در کلاس صحبت کنید.
- درباره مورد آزار قرار گرفتن صحبت کنید : فرزندتان را به صحبت کردن درباره مشکلاتش با شما تشویق کنید.
- آموزش دهید : آموزش به ایجاد استراژی های مقابله ای کمک می کند
- گروه های پشتیبانی شامل افرادی با مشکلات مشابه : شرکت در این گروه ها به تقویت عزت نفس افراد کمک کرده و یک شبکه اجتماعی از افرادی با تجربیات مشابه را فراهم می کند، برای مثال تجربه بیماری سندرم ترنر.
زمان برای درمان اختلالات رشد
طول دوره درمان برای هر بیمار احتمالا متفاوت است، اما در زیر دوره زمانی معمول برای برطرف شدن اختلالات رشد، در صورت درمان مناسب تحت نظارت متخصص، آورده شده است. توجه داشته باشید که مشکل اختلال رشد یک بیماری قابل درمان نیست، بلکه فقط می توان آن را کنترل کرد یا اثرات آن را کاهش داد.
دکتر زهره عشقی پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در شیراز، ارائه کننده خدمات درمان بیماری های اسکلتی و عضلانی و مفاصل، برای دریافت نوبت حضوری جهت معاینه، تشخیص و درمان با شماره تلفن های 07132357021 یا 09337255000 تماس بگیرید.
آدرس کلینیک : شیراز، خیابان زند، روبروی بیمارستان فقیهی (سعدی)، حد فاصل صورتگر و پوستچی، ساختمان هانیه، طبقه دوم، واحد 7
