اختلال بلع یا دیسفاژی (DP) عارضه ای است که به علت مختل کردن عملکرد بلع در اثر تغییر مسیر عبور غذا از حلق و تغییر فازهای حلق و مری، مانع از عبور لقمه های غذا از دهان به معده می شود.
13 درصد از افراد بالای 65 سال و تقریبا 33 درصد از افراد بالای 80 سال دچار دیسفاژی می شوند، البته احتمال ابتلا به آن بعد از سکته مغزی 55 درصد است.
شایع ترین عوارض مرتبط با این اختلال عبارتند از: خفگی، پنومونی آسپیراسیون، سوء تغذیه و کاهش فعالیت بدنی. هر کدام از آنها باید با دقت ویژه و جداگانه مورد توجه قرار گیرند.
تمرین و ورزش در بهبود دیسفاژی نقش بسیار مهمی دارد.
فیزیوتراپیست ها برای درمان دیسفاژی، ورزش های مناسب را با توجه به علائم هر فرد پیشنهاد می کنند. ماهیچه های گلو و مری، غذا و مایعات را از دهان تا معده له می کنند.
در صورت با مشکل مواجه شدن این فرآیند، انجام برخی تمرین ها ممکن است در بهبود عملکرد بلع تاثیر داشته باشد.
فیزیوتراپی چگونه به درمان اختلال بلع کمک می کند
هدف فیزیوتراپیست از فیزیوتراپی اختلال بلع محافظت از راه هوایی و حفظ مصرف مواد مغذی است.
برای انجام بهتر بلع، ماهیچه ها باید نحوه درست کار کردن و حرکت دادن غذا در دهان را دوباره یاد بگیرند.
فیزیوتراپیست قبل از پیشنهاد ورزش، احتمالا نحوه بلع آب توسط بیمار را بررسی می کند.
مدیریت اختلال بلع با فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می تواند با کار بر روی بهبود قدرت و هماهنگی عضلات درگیر در بلع، نقش مهمی در مدیریت دیسفاژی داشته باشد.
در اینجا به چند تکنیک رایج فیزیوتراپی که در مدیریت دیسفاژی کاربرد دارند، اشاره می کنیم:
درمان مبتنی بر ورزش
یک آسیب شناس گفتار و زبان یا فیزیوتراپیست می تواند تمریناتی را برای بهبود قدرت و هماهنگی ماهیچه های مسئول بلع تجویز کند.
تمرینات سر و گردن، تمرینات زبان و لب و تمرینات متمرکز بر عضلات مورد استفاده در تنفس نمونه هایی از این نوع تمرینات هستند.
تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES)
در این تکنیک به منظور بهبود قدرت و هماهنگی عضلات بلع، از یک جریان الکتریکی ضعیف برای تحریک این عضلات استفاده می شود.
تحریک با حرارت
در این تکنیک از مایعات سرد یا گرم برای تحریک رفلکس بلع و بهبود هماهنگی عضلات استفاده می شود.
بیشتر بخوانید :بهترین مرکز توانبخشی در شیراز
بیوفیدبک
این تکنیک با استفاده از حسگرهایی برای نظارت بر فعالیت ماهیچه ها در حین بلع، به بیمار بازخورد ارائه می دهد تا بیمار با کمک آن بتواند روش بلع خود را تصحیح کند.
تکنیک های وضعیت بدنی
قرار گیری بدن در برخی حالات می تواند بلع را آسان تر کند. فیزیوتراپیست می‌تواند پوسچرهای تسهیل کننده بلع، مانند خم کردن سر به جلو یا به اطراف را به بیمار آموزش دهد.
آموزش و مشاوره
یک فیزیوتراپیست می تواند راه های اصلاح رژیم غذایی و عادات غذایی مناسب برای تسهیل بلع را به بیمار و اعضای خانواده او آموزش دهد. آنها همچنین در مورد راه های مقابله با تأثیر عاطفی و اجتماعی دیسفاژی بیمار را راهنمایی می کنند.
به طور کلی، فیزیوتراپی می تواند نقش مهمی در مدیریت اختلال بلع داشته باشد و با همکاری یک فیزوتراپیست با متخصص مغز و اعصاب می توان به یک برنامه درمانی جامع رسید.
تمرینات توانبخشی، فیزیولوژی بلع را از لحاظ قدرت، سرعت یا زمان تغییر داده و بهبود می بخشد و هدف آن برخلاف مداخلات جبرانی که برای اثر کوتاه مدت استفاده می شوند، ایجاد یک اثر طولانی مدت است.
تمرینات توانبخشی همچنین روی بازآموزی سیستم های عصبی-عضلانی برای ایجاد انعطاف‌پذیری عصبی نیز کار می کنند.
تمرینات فیزیوتراپی اختلال بلع
کار کردن شدید و مداوم روی هر سیستم عضلانی باعث ایجاد تغییراتی در اعصاب و الگوهای حرکتی آنها می‌شود. ورزش های توانبخشی را می توان به طور کلی به دو دسته زیر تقسیم کرد:
- تمرینات بلع
- تمرینات غیر بلع
تمرینات بلع
تمرینات بلع برای درمان دیسفاژی با هدف تغییر در فیزیولوژی بلع و ایجاد تغییرات طولانی مدت استفاده می شود.
انتظار می رود که تمرینات بر مکانیک بلع و جریان لقمه های غذا تأثیر بگذارد. مانور های به زور قورت دادن، مندلسون، سوپراگلوتیک و ماساکو نمونه هایی از این تمرینات بلع هستند.
در تمرینات بلع بسیاری از اصول نوروپلاستیسیتی اجرا می شود:
- اگر کار کرد از آن استفاده کن، در غیر این صورت آن را کنار بگذار
- از آن استفاده کن و آن را بهبود ببخش
- اختصاصی کار کردن
- انتقال
- شدت
تمرینات بدون بلع
در تمرینات بدون بلع مانند تمرینات تقویت زبان، عمل بلع انجام نمی شود.
تمرینات بدون بلع برای بیمارانی که نمی توانند با دهان تغذیه کنند (با لوله تغذیه می شوند) یا افرادی که پس از عمل جراحی به طور موقت در خوردن غذاها محدودیت دارند، مناسب است.
بالا بردن سر و تکان دادن آن، تقویت زبان، صوت درمانی لی سیلورمن و تمرینات تقویت عضلات بازدمی برخی از تمرینات بدون بلع هستند.
در تمرینات بدون بلع چند اصل نوروپلاستیسیتی اجرا می شود، مانند:
- انتقال
- شدت
- مداخلات درمانی
- تکنیک های درمانی به روش های مورد استفاده تقسیم می شوند:
- روش های جبرانی مانند چرخش سر بیمار، چین تاک (خم کردن و کج کردن سر و تغییر میزان چسبندگی، بافت و حجم لقمه)
- تمرینات (نگه داشتن زبان، تمرین تکان دهنده یا شیکر)
- آنهایی که از دو روش یا تمرین جبرانی مانند Supraglottic Swallow، Super-Supraglottic Swallow، Effortful Swallow، مانور Mendelsohn استفاده می کنند.
- روش دیگر (تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES)، تحریک دهانی و سایر مداخلات)
موارد احتیاطی قبل از فیزیوتراپی اختلال بلع
بیماران مبتلا به دیسفاژی باید اقدامات احتیاطی خاصی را برای کاهش خطر خفگی یا آسپیراسیون انجام دهند. موارد زیر نمونه هایی از اقدامات احتیاطی هستند که باید رعایت شوند:
- آهسته غذا بخورید : آهسته غذا خوردن و گرفتن لقمه های کوچکتر به جلوگیری از خفگی کمک کرده و بلع را سریعتر و راحت تر می کند.
- در حین غذا خوردن صاف بنشینید : با صاف نشستن می توان اطمینان حاصل کرد که غذا و مایعات از مری پایین می روند و وارد ریه ها نمی شوند.
- کارهایی که حواس تان را در حین غذا خوردن پرت می کند، انجام ندهید : با تمرکز بر غذا خوردن و صحبت نکردن یا تماشا نکردن تلویزیون می توان از ورود غذا در مری جلوگیری کرد.
- غذا را به قطعات کوچک برش دهید : خرد کردن غذا به قطعات کوچک قورت دادن آن را آسان می کند.
- اجتناب از مصرف از غذاهای سفت، خشک یا غذاهایی که بلعیدن شان سخت است : از مصرف غذاهایی که جویدن یا بلعیدن آنها سخت است، مانند سبزیجات خام یا گوشت سفت، اجتناب کنید.
- بافت غذا و مایعات را تغییر دهید : بسته به شدت دیسفاژی، بافت غذا و مایعات ممکن است نیاز به اصلاح داشته باشد، مانند پوره کردن یا غلیظ کردن.
- داروها را طبق دستور مصرف کنید : برای جلوگیری از عوارض جانبی داروها، باید آنها را طبق دستور یک متخصص خدمات درمانی مصرف کنید.
- هیدراته بمانید : خشکی دهان و گلو، بلع را دشوارتر می کند. با نوشیدن آب کافی می توان از آن جلوگیری کرد.
- بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید : حفظ بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از عفونت های منجر به التهاب و تورم گلو که دیسفاژی را تشدید می کنند، لازم است.
انجام این اقدامات احتیاطی، خطر بروز عوارض جانبی را برای بیماران مبتلا به دیسفاژی کاهش داده و بلع آنها را ایمن تر می کند. برای مشاوره فردی در مورد مدیریت دیسفاژی حتما با پزشک مشورت کنید.
بیشتر بخوانید : از دست دادن عملکرد عضلانی و درمان در شیراز
نتیجه
دیسفاژی یک بیماری شایع است که دلایل مختلفی از جمله اختلالات عصبی، ناهنجاری های ساختاری و سایر بیماری ها دارد.
علائم دیسفاژی بسته به علت زمینه ای متفاوت می باشد، اما معمولا شامل اشکال در بلع غذا یا مایعات، سرفه یا خفگی در حین غذا خوردن و برگشت غذا یا مایعات است.
برای تشخیص دیسفاژی معاینه فیزیکی و آزمایش های مختلفی مانند آزمایش بلع، آندوسکوپی یا آزمایش بلع باریم انجام می شود.
درمان بسته به علت زمینه ای با دارو، جراحی یا لوله تغذیه انجام خواهد شد.
برای پیشگیری از مشکلات ناشی از دیسفاژی، آهسته غذا خوردن، جویدن کامل غذا، پرهیز از غذاهایی که بلع آنها سخت است و ترک سیگار و الکل توصیه می شود.
مجید حسن بیگی فیزیوتراپیست و عضو انجمن فیزیوتراپی ایران در شیراز، ارائه کننده خدمات فیزیوتراپی در شیراز. برای دریافت نوبت حضوری جهت معاینه، تشخیص و درمان با کلینیک فیزیوتراپی مهراز، با شماره تلفن 09010384525 تماس بگیرید.
آدرس کلینیک فیزیوتراپی مهراز: شیراز، خیابان اردیبهشت غربی، تقاطع خیابان فلسطین (باغشاه) و اردیبهشت، ساختمان امیران، طبقه 4
