فیزیوتراپی اسکولیوز – روش ها، تمرینات و راه های درمانی

اثر بخشی فیزیوتراپی در درمان اسکولیوز به اثبات رسیده است. اسکولیوز وجود یک انحنای جانبی غیر طبیعی در ستون فقرات است.

این مشکل اغلب در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی تشخیص داده می شود.

انحناهایی نرمال ستون فقرات در نواحی گردن، قفسه سینه و کمر و در سطح به اصطلاح “ساژیتال” هستند.

این خمیدگی های طبیعی سر را روی لگن نگه داشته و به عنوان ضربه گیر عمل می کنند؛ به طوری که فشار فیزیکی ناشی از حرکت در بدن توزیع شود.

اسکولیوز اغلب به عنوان انحنای ستون فقرات در صفحه “کرونال” (فرونتال) تعریف می شود. اگرچه درجه انحنا را معمولا در صفحه کرونال اندازه گیری می کنند، اما اسکولیوز در واقع یک مشکل پیچیده تر و سه بعدی در سطوح زیر است:

• صفحه کرونال یا تاجی یا فرونتال
• صفحه ساژیتال یا میانی
• صفحه آگزیال یا افقی

صفحه تاجی یک صفحه عمودی از سر تا پا و موازی با شانه ها است که بدن را به دو قسمت قدامی (جلو) و خلفی (پشت) تقسیم می کند. صفحه ساژیتال بدن را به دو نیمه راست و چپ تقسیم می کند. صفحه افقی، موازی با سطح زمین و عمود بر صفحات تاجی و ساژیتال است.

• اسکولیوز با زاویه کاب یا درجه انحنای ستون فقرات در صفحه کرونال مشخص می شود و اغلب چرخش مهره ها در صفحه افقی و افزایش انحنای ستون فقرات در صفحه ساژیتال وجود دارد.
• این ناهنجاری‌ها در ستون فقرات، مفاصل دنده‌ای مهره‌ای و قفسه سینه، یک انحنای «محدب» و «مقعر» در یک طرف سینه ایجاد می‌کنند.
• چرخش در موارد شدید اسکولیوز است و به آن تورشن-اسکولیوز می گویند. این چرخش باعث ایجاد بدشکلی گیبوس می شود.

جراحات و عفونت های ستون فقرات نیز در ایجاد اسکولیوز موثر هستند. برای دریافت نوبت حضوری جهت فیزیوتراپی اسکولیوز می توانید با کلینیک مهراز در شیراز تماس بگیرید.

انواع اسکولیوز

اسکولیوز را می توان براساس علت آن به دسته های زیر طبقه بندی کرد:

اسکولیوز ایدیوپاتیک

• پزشکان این نوع را با رد تمام دلایل دیگر تشخیص می دهند و حدود 80 درصد از همه موارد را شامل می شود.
• شیوع اسکولیوز بزرگسالان، در میان بزرگسالان بالای 25 سال بیش از 8 درصد است و در سنین بالای 60 سال، به علت تغییرات دژنراتیو در پیری ستون فقرات، 68 درصد افزایش می یابد. میزان شیوع اسکولیوز بزرگسالان با زاویه کاب بزرگتر از 10 درجه، در جمعیت عمومی 2.5٪ می باشد.
• اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان شایع ترین نوع اسکولیوز بوده و معمولا در دوران بلوغ تشخیص داده می شود.

اسکولیوز ایدیوپاتیک در زیر گروه های زیر طبقه بندی می شود:

• اسکولیوز نوزادی : شروع اسکولیوز نوزادی در سن 3-0 سالگی بوده و شیوع آن 1 درصد است.
• اسکولیوز اطفال : اسکولیوزی که شروع آن در سنین 4 تا 10 سالگی است. این گروه 10 تا 15 درصد از کل اسکولیوزهای ایدیوپاتیک در کودکان را شامل می شود. عدم درمان انحناها احتمال بروز عوارض جدی قلبی ریوی را ایجاد می کند. انحناهای 30 درجه و بیشتر معمولا افزایش می یابند و 95 درصد این بیماران نیاز به یک عمل جراحی خواهند داشت.
• اسکولیوز نوجوانان: شروع آن در سنین 11 تا 18 سالگی است و تقریباً 90 درصد موارد اسکولیوز ایدیوپاتیک در کودکان را تشکیل می دهد.

اسکولیوز مادرزادی

• نتیجه ناهنجاری در یک یا چند مهره در دوران جنینی است و ممکن است در هر مکانی از ستون فقرات باشد.
• ناهنجاری های مهره ای باعث انحنا و سایر ناهنجاری های ستون فقرات می شوند زیرا طول یک ناحیه از ستون فقرات با سرعت کمتری نسبت به بقیه رشد خواهد کرد.
• شکل و محل ناهنجاری ها، میزان پیشرفت اسکولیوز با رشد کودک را تعیین می کند.
• به دلیل وجود این ناهنجاری ها در بدو تولد، اسکولیوز مادرزادی نسبت به اسکولیوز ایدیوپاتیک معمولا در سنین پایین تری تشخیص داده می شود.

اسکولیوز عصبی عضلانی

• اسکولیوز های ناشی از تاثیرات بیماری های عصبی یا عضلانی در این دسته قرار می گیرند.
• شامل مواردی از اسکولیوز است که مربوط به فلج مغزی، ترومای نخاع، دیستروفی عضلانی، آتروفی عضلانی و اسپینا بیفیدا می شوند.
• این نوع اسکولیوز معمولا سریعتر از اسکولیوز ایدیوپاتیک پیشرفت کرده و اغلب برای درمان آن به جراحی نیاز است.

علائم اسکولیوز

نشانه های احتمالی اسکولیوز متعدد هستند، مانند:

• انحنای جانبی ستون فقرات
• وضعیت بدنی غیر عادی از پهلو
• بلندتر بودن یک شانه از دیگری
• لباس ها به درستی روی بدن قرار نمی گیرند
• دردهای عضلانی موضعی
• درد موضعی رباط
• کاهش عملکرد ریوی، از مشکلات اصلی در موارد شدید و پیشرونده اسکولیوز

در یک مطالعه مشخص شد که حدود 23 درصد از بیماران مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک در زمان تشخیص اولیه، کمردرد داشته اند

ده درصد از این بیماران به یک بیماری مرتبط مانند اسپوندیلولیستزیس، سیرنگومیلی، تتردکورد، فتق دیسک یا تومور نخاعی مبتلا بودند.

اگر مشکل بیمار مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک، بیش از یک ناراحتی خفیف باشد، باید سایر دلایل احتمالی درد مورد بررسی قرار گیرند.

تشخیص اسکولیوز

• اسکولیوز معمولاً از طریق معاینه فیزیکی، عکس برداری با اشعه ایکس، رادیوگرافی ستون فقرات، سی تی اسکن یا ام آر آی تشخیص داده می شود.
• میزان انحنا با روش کاب اندازه گیری شده و شدت آن با تعداد درجات این زاویه مشخص می شود.
• یک تست استاندارد که گاهی توسط پزشکان اطفال و در غربالگری های مدارس ابتدایی استفاده می شود، آزمونی به نام “خم شدن به جلو آدام” است.

اندازه گیری نتیجه

در تصمیم گیری در مورد درمان اسکولیوز باید نظرات بیمار لحاظ شود. نظرات بیماران از نتایج گزارش شده توسط آنها برای سنجه های تعیین شده به دست می آید.

• پرسشنامه SF-36 و ابزار EuroQol5D
• پرسشنامهSRS-22 برای بیمار و معیارهای کیفیت زندگی مرتبط با ناهنجاری های ستون فقرات
• اطلاعات در مورد ناهنجاری تنه و ظاهر بدن بیمار را می توان با چندین ابزار ارزیابی کرد، مانند مقیاس ارزیابی بصری والتر رید (WRVAS)، پرسشنامه مشخصات ظاهری ستون فقرات (SAQ)، پرسشنامه مشخصات ظاهری تنه (TAPS).
• اثرات استفاده از بریس را می توان با مقیاس های خاصی اندازه گیری کرد، مانند پرسشنامه استرس منفی سوبرنهایم (BSSQ) و پرسشنامه بریس (BrQ).

ابزار های NB موجود برای ارزیابی درمان اسکولیوز غیر ایدیوپاتیک به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است و معتبر نیست.

بیشتر بخوانید : کشش ستون فقرات (تراکشن) در شیراز

تمرینات فیزیوتراپی برای اسکولیوز

اهداف تمرینات فیزیوتراپی برای درمان اسکولیوز به صورت زیر است:

• افزایش دامنه حرکتی (ROM)
• بهبود هماهنگی بدن بیمار
• افزایش استقامت یا قدرت عضلانی
• پایدار کردن بدن
• جلوگیری از وارد شدن فشار وزن بر یک طرف بدن
• تصحیح خودکار وضعیت قرار گیری بدن در هر سه بعد
• اصلاح ارگونومی بدن
• بهبود تعادل بدن
• افزایش ظرفیت ریه ها
• کنترل عصبی حرکتی ستون فقرات

وضعیت مناسب بدن هنگام ایستادن:

• شانه ها را به سمت پایین و عقب بکشید.
• گوش ها درست بالای شانه ها قرار گرفته باشد.
• سپس کمی چانه را صاف کنید، به طوری که نه به جلو و نه به سمت پایین باشد.
• کمی خود را به سمت شکم بکشانید.
• سپس کمی زانو ها را شل کنید.

وضعیت مناسب بدن هنگام نشستن:

• شروع قرارگیری بدن در حالت نشستن
• کمر را صاف و گوش ها را بالای شانه ها نگه دارید
• پاها نباید در حالت خنثی و ضربدری باشند.

بهترین تمرینات فیزیوتراپی برای اسکولیوز

موارد زیر لیستی از بهترین ورزش هایی است که می توانید برای بهبود اسکولیوز در خانه انجام دهید.

• حرکت تیلت لگن
• گربه و شتر
• پرس شکمی دو پا
• تعادل روی یک پا
• بالا بردن دست و پا
• پرس شکمی
• پایین آمدن و رسیدن به یک دست
• حرکت سگ سر بالا و پایین
• ایستادن به صورت یک پا جلو یک پا عقب و کشش بازوها تا جای ممکن

بیشتر بخوانید : شکستگی فشاری ستون فقرات + علائم و درمان

حرکت گربه شتر:

• موقعیت شروع دراز کش به روی سینه است
• روی دست ها و زانوها قرار بگیرید به طوری که شکم سفت و سر صاف نگه داشته شود.
• نفس عمیق بکشید و قسمت پایینی قفسه سینه را بلند و کمرتان را گرد کنید؛ به طوری که گردن در یک حالت استراحت و بدون فشار قرار گیرد.
• همانطور که نفس خود را بیرون می دهید، قفسه سینه را به سمت زمین پایین آورده و کمی به بالا نگاه کنید.
• با حفظ سفتی شکم به حالت اولیه برگردید.
• این حرکت را هر روز در سه ست و در هر ست 10 بار تکرار کنید.

تیلت لگن:

• حالت شروع، طاق باز دراز کشیدن است
• در حالی که به پشت دراز کشیده اید، زانوها را خم کرده و پاها را صاف روی زمین بگذارید.
• با سفت کردن عضلات شکم و باسن، کمر را صاف کنید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• در طول تمرین تنفس تان عادی باشد.
• این تمرین را در 3 ست در روز و در هر ست 10 تکرار، انجام دهید.

گزینه های درمانی رایج اسکولیوز

بسته به نیاز هر بیمار، گزینه های درمانی متعددی از جمله فیزیوتراپی برای اسکولیوز وجود دارد.

بیمار می تواند با کمک فیزیوتراپیست برای رسیدن به نتایج پایدار و جلوگیری از مشکلات ثانویه مرتبط با اسکولیوز یک برنامه درمانی مناسب تنظیم کند.

هدف از استفاده از بریس، جلوگیری از افزایش انحنای ستون فقرات است. در صورت عدم رشد کامل ستون فقرات، بریس می‌تواند راهی موثر برای جلوگیری از تغییرات نامطلوب باشد.

نوجوانان و جوانان معمولاً بهترین کاندیداها برای استفاده از بریس هستند. همچنین در مواردی که درجه انحنا بسیار کم بوده اما در یک دوره 6 ماهه بیش از 5 درجه افزایش یافته است، مؤثر می باشد.

برای رسیدن به نتایج مورد نظر، بریس‌ها باید در طول روز استفاده و کاملا اندازه باشند.

در موارد اسکولیوز که انحنای ستون فقرات بیش از 50 درجه است، نیاز به جراحی خواهد بود. البته جراحی فقط در مواردی توصیه می شود که کیفیت زندگی بیمار به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار گرفته باشد.

تصمیم گیری برای انجام جراحی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله شدت ناهماهنگی، علائم درد، مرحله رشد و ناحیه تحت تاثیر قرار گرفته ستون فقرات.

درمان های فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به اسکولیوز

اسکولیوز را می توان با استفاده از درمان های فیزیوتراپی مخصوص عدم تعادل عضلانی و سایر عوامل موثر در انحنای بیش از حد ستون فقرات، بهبود بخشید.

در درمان های متمرکز فیزیوتراپی با تهیه یک برنامه درمانی سعی می شود تا انعطاف عضلاتی که مدت های طولانی کوتاه و سفت بوده اند، افزایش یابد و عضلات بلند و ضعیف تقویت شوند.

این عدم تعادل عضلانی باعث خم شدن ستون فقرات به یک طرف شده و بر تحرک، وضعیت بدنی و عملکرد فرد تأثیر می گذارد. رسیدگی به عدم تعادل در بدن، علائم درد را به میزان قابل توجهی کاهش داده یا از بین می برد.

امکان استفاده از سایر درمان های فیزیوتراپی همراه با/بدون بریس وجود دارد. بریس با نگه داشتن ستون فقرات در حالت ثابت، به حفظ نتایج بدست آمده از درمان ها پس از درآوردن بریس کمک می کند.

فیزیوتراپیست ها هنگام تهیه برنامه های درمانی، عوامل متعددی مانند درجه و محل انحنای ستون فقرات و همچنین سن، جنسیت و رشد استخوان بیمار را در نظر می گیرند.

برای ارائه درمان مناسب اسکولیوز در کودکان و بزرگسالان، علائم مربوط به اسکولیوز مانند کمردرد یا مشکلات تنفسی نیز در نظر گرفته می شود.

مجید حسن بیگی فیزیوتراپیست و عضو انجمن فیزیوتراپی ایران در شیراز، ارائه کننده خدمات فیزیوتراپی در شیراز. برای دریافت نوبت حضوری جهت معاینه، تشخیص و درمان با کلینیک فیزیوتراپی مهراز، با شماره تلفن 09010384525 تماس بگیرید.

آدرس کلینیک فیزیوتراپی مهراز: شیراز، خیابان اردیبهشت غربی، تقاطع خیابان فلسطین (باغشاه) و اردیبهشت، ساختمان امیران، طبقه 4